Toshkent, 2025-yil 6-oktabr – Hilton Tashkent mehmonxonasida “Central Asia Drinking Water and Sewerage Services” (Markaziy Osiyoda ichimlik suvi ta’minoti va oqava suv tizimlari xizmatlari) xalqaro konferensiyasi bo‘lib o‘tdi. Tadbir Markaziy Osiyo, Yevropa va Yaqin Sharqning yetakchi mutaxassislarini birlashtirib, mintaqadagi suv ta’minoti va oqava suv tizimlarini modernizatsiya qilish strategiyalarini muhokama etish uchun Toshkentni uch kun davomida muloqot maydoniga aylantirdi. Shaharlashuv sur’atining tezlashuvi va iqlim o‘zgarishlari sharoitida bu mavzu nihoyatda dolzarb bo‘ldi.
Konferensiya Jahon banki (WBG) tomonidan “Uzsuvta’minot” AJ va Shveysariya Iqtisodiy masalalar bo‘yicha davlat kotibiyati (SECO) hamkorligida, xalqaro hamkorlar ko‘magida tashkil etildi. Birinchi kunning asosiy voqealaridan biri 3-sessiya — “Kanalizatsiya tarmoqlarini va oqava suvlarni tozalashni samarali boshqarish” mavzusiga bag‘ishlandi.
“Bugun mavjud tizimlarni yangilash bilan cheklanmasdan, atrof-muhitga tushayotgan yukni kamaytiradigan, suv resurslarining xavfsizligini ta’minlaydigan va aholining hayot sifatini oshiradigan innovatsion texnologiyalarni joriy etish muhimdir”, — deya ta’kidladi sessiya moderatorlari, ekologik masalalar bo‘yicha xalqaro ekspert Madina Xalmirzayeva.
Davlat, xususiy sektor va xalqaro tashkilotlar kuchlarini birlashtirib, energiya tejamkor texnologiyalarni joriy etish zarurligini “Uzsuvta’minot” AJ moliya bo‘limi boshlig‘i J. Ataxonov qayd etdi.
“Uzsuvta’minot” AJ boshqarmasi rahbari Timur Mirsaidov o‘z ma’ruzasida kompaniya tomonidan amalga oshirilgan ishlar natijalarini taqdim etib, oqava suv tarmoqlarini modernizatsiya qilish va tozalash sifatini oshirish bo‘yicha chora-tadbirlarning samaradorligini ko‘rsatdi.
Ishtirokchilarda katta qiziqish uyg‘otgan ma’ruzalardan biri — Abu-Dabi shahridagi TAQA Water Solutions vakili Muattax Xalifaning chiqishi bo‘ldi. U poytaxt amirligining dunyodagi eng yirik markazlashgan kanalizatsiya tizimlaridan biri – STEP loyihasini taqdim etdi. U chuqur tortilgan oqim kollektorlari, qudratli nasos stansiyalari va mustaqil tozalash inshootlari ISTP2 tizimini o‘z ichiga oladi.
Bu loyihalar tufayli:
• 35 dan ortiq eski nasos stansiyalari foydalanishdan chiqarildi;
• uglerod izi va ekspluatatsion xatarlar kamaytirildi;
• oqava suvlarning 80 foizigacha qismi yashil hududlarni sug‘orish, sovutish va sanoat ehtiyojlari uchun qayta ishlatilmoqda;
• 13 600 km dan ortiq tarmoq har kuni 1,34 mln m³ oqava suvni yig‘ib, qayta ishlaydi va 1 mln m³ gacha tozalangan suvni tizimga qaytaradi.
Yana bir muhim mavzu — oqava suvlarning energiya va ikkilamchi resurs manbai sifatidagi salohiyatidir. Abu-Dabi tajribasi shuni ko‘rsatdiki, zamonaviy texnologiyalar yordamida kuniga 11 000 m³ gacha biogaz olish, shuningdek, quritilgan cho‘kindini o‘g‘it va energiya ishlab chiqarishda samarali qo‘llash mumkin.
Abdulloh Tuzul (Alkatas, Mesmer East) mintaqada tozalash inshootlarini qurish bo‘yicha hamkorlik tajribasini taqdim etdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, loyiha bosqichida to‘g‘ri loyihalash ob’ektlarning butun hayotiy sikli davomida ekspluatatsiya xarajatlarini 80 foizgacha kamaytirishi mumkin. “Bir marta to‘g‘ri loyihalashtir – o‘n yillab ishlat”, – dedi ekspert, kirish va chiqish parametrlarini aniq hisoblashning muhimligini ta’kidlab. Shuningdek, u quyidagi muammolarga e’tibor qaratdi:
• grunt va yomg‘ir suvlari infiltratsiyasi tufayli gidravlik ortiqcha yuklama;
• sanoat oqavalari, bu biologik tozalash jarayonlarini buzadigan kimyoviy kislorod ehtiyojini oshiradi;
• ortiqcha qattiq me’yorlar, ular qimmat membranali va oksidlovchi texnologiyalarni talab qiladi.
Tadqiqotlar natijasida u sanoat oqavalarini manbada oldindan tozalash va energiya tejamkor uskunalarga o‘tishni muhim yechim sifatida taklif etdi. Ayniqsa, aeratsiyani — elektr energiyasining 70% gacha qismini iste’mol qiluvchi jarayonni optimallashtirish katta tejamkorlikni beradi.
Mutaxassislar loy shlamini quritish maydonlari kabi mehnat talab qiluvchi usullarni markazdan qochma dekantorlar bilan almashtirish zarurligini ta’kidladilar. Bu nafaqat ish mehnatini kamaytiradi va sanitariya sharoitlarini yaxshilaydi, balki stansiyalar ishining barqarorligini ham oshiradi.
Yakuniy ma’ruzani Turkiyaning Konya shahridagi KOSKI bosh direktori Ahmad Demir taqdim etdi. U shahar kanalizatsiyasini boshqarish bo‘yicha muvaffaqiyatli tajriba va yo‘qotishlar hamda ekspluatatsion xatarlarni minimallashtiruvchi aqlli monitoring tizimlari haqida so‘zlab berdi.
Sessiya xalqaro moliya institutlari, davlat idoralari va biznes vakillari ishtirokida samarali panel muhokamasi bilan yakunlandi. Ishtirokchilar yakdil fikr bildirdilar: Markaziy Osiyoda barqaror suv infratuzilmasining kelajagi raqamli monitoring va avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarini joriy etishga bog‘liq. Ular xarajatlarni kamaytiradi va oqava suv sifatini nazorat qilish imkonini beradi.
Xalqaro konferensiya 8-oktabrgacha davom etdi va davlat, xususiy sektor hamda xalqaro hamkorlar o‘rtasidagi ochiq muloqotning ahamiyatini namoyon qildi.
Ishbilarmon doiralar uchun bu sessiya oqava suv tizimlariga innovatsion texnologiyalarni joriy etish ekologik emas, balki iqtisodiy samara ham keltirishini ko‘rsatdi. Bu esa Markaziy Osiyo mintaqasining barqaror rivojlanishiga yo‘l ochadi.
